پژوهشکده فقه و حقوق
اصل حسن نیت در قراردادها؛ بررسی فقهی ـ حقوقی
نویسنده بر آن است که اصل حسن نیت دو مفهوم مستقل دارد و به تبع این دو مفهوم، دارای دو بعد حمایتی و الزامی است. بدون تکلیف نمی‌توان برای دو مفهوم قدر جامعی در نظر گرفت تا بتوان آنها را مشترک معنوی دانست و بهتر است آنها را مشترک لفظی بدانیم. اما در حقوق ایران به علت عدم تصریح به لزوم رعایت اصل حسن نیت در حقوق ایران و نیز مصادیق فراوان حسن نیت در حقوق ایران، حقوق دانان دو واکنش متفاوت به آن نشان داده‌اند.
جعفری، علی؛ اصل حسن نیت در قراردادها، بررسی فقهی‌ـ حقوقی؛ تهیه‌کننده: پژوهشکده فقه و حقوق؛ چاپ اول، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، زمستان 1394 ، 364 ص رقعی.
***
فهرست مطالب کتاب
•بخش اول : شناخت اصل حسن نیت ................................................. ص 21
•فصل اول: مفهوم اصل حسن نیت ........................................................ص 23
•فصل دوم : پیشینه اصل حسن نیت .................................................... ص 35
•فصل سوم: آثار اصل حسن نیت در حقوق خارجی.............................. ص 44
•نتیجه‌گیری ....................................................................................... ص 122
•بخش دوم: جایگاه اصل حسن نیت در فقه امامیه و حقوق ایران.......... ص 131
•فصل اول: قواعد فقهی مرتبط با اصل حسن نیت ............................... ص 132
•فصل دوم : مصادیق اصل حسن نیت در فقه امامیه و حقوق ایران ...... ص 157
•فصل سوم : امکان اخذ وحدت مناط از مصادیق ............................... ص 267
•فصل چهارم: رابطه اثر تکلیفی نقض حسن نیت با اثر وضعی آن ......... ص 283
•فصل پنجم: رابطه حسن نیت و عرف ..................... ص 260
•جمع بندی و نتیجه گیری ......................... ص 300
•کتابنامه ................................. ص 319
معرفی موضوع اثر
اصل حسن نیت را ابزار اجرای عدالت می‌دانند. عدالت از ابتدایی‌ترین تعالیم جامعه بشری بوده که باید مبنای تمام رفتارها و عملکردهای حقوقی بشر باشد.
در فقه شیعه و حقوق مکتوب ایران می‌توان به لزوم انصاف و عدالت از جمله در تعادل بین عوضین و رعایت عدالت معاوضی در قراردادها اشاره کرد. در اسلام سوء نیت و حسن نیت افراد منشأ اثر است، اما آیا این آثار منحصر در حوزه اخلاق است یا فقه و حقوق را نیز دربرمی‌گیرد؟
البته در فقه بحث حسن نیت و سوء نیت به معنای حقیقی (حسن فاعلی یا سوء فاعلی صرف) مطرح است، ولی این مسئله خارج از چارچوب مباحث اصل حسن نیت در حقوق قراردادهاست؛ ازاین‌رو تأکید نویسنده بر اصل حسن نیت است، نه حسن نیت. این اصل از اصول مهم حقوقی در نظام حقوقی رومی‌ـ ژرمنی است، چنان‌که در صورت تزاحم آن با اصول دیگر، اصل حسن نیت حاکم است،
اما در کشور ما قانون‌گذار نظر صریحی در خصوص اصل حسن نیت بیان نکرده است که باعث تفاوت دیدگاه حقوق‌دانان درباره آن شده است.
در تحقیقات فقه محور نیز در حوزه حقوق قراردادها چنان که باید و شاید به این اصل پرداخته نشده است و معلوم نگردیده است که آیا فقه امامیه اصل حسن نیت را در قراردادها برمی‌تابد؟ در غالب تحقیقات انجام‌شده مصادیقی از اصل حسن نیت در فقه ذکر شده است و آن را نشانه پذیرش این اصل در فقه امامیه دانسته‌اند، اما به سؤالات اساسی آن پاسخ داده نشده است؛ مانند اینکه آیا مصادیق ناسازگار با اصل حسن نیت در فقه امامیه وجود دارد؟ آیا از این مصادیق می‌توان وحدت ملاک را اخذ کرد؟
پژوهش حاضر به دنبال بررسی حسن نیت به عنوان اصل حقوقی است که ممکن است در اصطلاح فقهی در قالب قاعده فقهی توجیه شدنی باشد.
پرسش های تحقیق
سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که اصل حسن نیت در قراردادها چیست و چه جایگاهی در فقه امامیه و حقوق ایران دارد؟ سؤالات فرعی عبارت‌اند از: مفهوم اصل حسن نیت چیست؟ اثر حسن نیت در انعقاد قرارداد و پیش از آن چیست؟ اثر حسن نیت در تغییر و تکمیل قرارداد چیست؟ رابطه حسن نیت و سوء نیت تضاد است یا تناقض؟ رابطه عرف و حسن نیت چیست؟ جایگاه حسن نیت در حقوق موضوعه ایران چیست؟ چه ایراداتی بر اصل حسن نیت می‌توان گرفت؟ فرضیه پژوهش آن است که به موجب مبانی فقهی، اصل حسن نیت را می‌توان به طور مطلق پذیرفت.
گزارش محتوایی کتاب
مباحث کتاب در دو بخش، بخش اول در سه فصل و بخش دوم در پنج فصل، تدوین یافته است. بخش نخست درباره شناخت اصل حسن نیت و بخش دوم درباره جایگاه اصل حسن نیت در فقه امامیه و حقوق ایران است. در بخش نخست مفهوم اصل حسن نیت، پیشینه و آثار آن و در بخش دوم قواعد و مصادیق مطابق و منافی اصل حسن نیت در فقه و حقوق ایران بررسی شده است. در بخش اخیر نویسنده در پی پاسخ به این پرسش است که آیا اصل حسن نیت با فقه امامیه سازگار است و قابلیت بومی سازی این اصل در حقوق ایران وجود دارد؟
دیدگاه نویسنده
نویسنده بر آن است که اصل حسن نیت دو مفهوم مستقل دارد و به تبع این دو مفهوم، دارای دو بعد حمایتی و الزامی است. بدون تکلیف نمی‌توان برای دو مفهوم قدر جامعی در نظر گرفت تا بتوان آنها را مشترک معنوی دانست و بهتر است آنها را مشترک لفظی بدانیم. اما در حقوق ایران به علت عدم تصریح به لزوم رعایت اصل حسن نیت در حقوق ایران و نیز مصادیق فراوان حسن نیت در حقوق ایران، حقوق دانان دو واکنش متفاوت به آن نشان داده‌اند.
1. گروهی مخالفان اصل حسن نیت‌اند و هریک از مخالفان دلیلی را برای مخالفتش بیان کرده است؛ از جمله برخی گفته‌اند پذیرش اصل حسن نیت ممکن است تهدیدی برای نظام حقوقی ما باشد.
2. گروهی دیگر این اصل را پذیرفته‌اند؛ از جمله دکتر کاتوزیان که معتقد است دادرس می‌تواند آنچه را رفتار انسانی با حسن نیت و منصفانه می‌بیند، زیر عنوان شرط ضمنی و شرط بنایی در عقد اجرا کند و از اتهام تحریف قرارداد نیز دور بماند، اما نویسنده دیدگاه‌های موافقان را مورد نقد و ایراد قرار داده است.
تاریخ بروز رسانی دوشنبه یازدهم فروردین ماه 1399
منبع:
اداره نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
http://shop.isca.ac.ir/index.php/books/285-D8A7D8B5D984-D8ADD8B3D986-D986DB8CD8AA-D8AFD8B1-D982D8B1D8A7D8B1D8AFD8A7D8AFD987D8A7
علی جعفری, معرفی آثار, آثار علمی پژوهشکده فقه و حقوق
|