به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی، نشست بیان دستاوردهای پژوهشی و فناوری پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی به مناسبت چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی در چهارمین نمایشگاه دستاودرهای پژوهشی و فناوری دفتر تبلیغات اسلامی با سخنرانی دکتر ابراهیم علیپور رییس این پژوهشکده در مرکز همایشهای غدیر برگزار شد.

علیپور با اشاره به روایتی در رابطه با اهمیت پژوهش ابراز داشت: مؤمن اگر یک برگ کاغذ از خود به جای بگذارد و علمی بر آن برگ نوشته باشد این برگ بین او و آتش جهنم مانع می شود و خداوند برای هر حرفی که در آن نوشته شده است شهری به او عطا خواهد کرد که هفت برابر بزرگتر از این دنیا است.

وی با بیان این که پژوهش تأثیر عجیبی در توسعه دنیا دارد، گفت: هر مقدار در پژوهش پیشگام باشیم توسعه و پیشرفت در کشور خود را بیشتر نشان می دهد و هر چه ما در پژوهش عقب تر باشیم رکود و عقب ماندگی خود را بیشتر نمایان می کند.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی با اشاره به گزارشی کیفی از پژوهشکده فلسفه و کلام ابراز داشت: با نگاه کلی این پژوهشکده از معدود پژوهشکده هایی است که پیشگام در تأسیس بوده و از 4 پژوهشکده ای بوده که اولین مجوزها را از وزارت علوم گرفته و تاکنون 105 جلد کتاب، 250 مقاله علمی، 120 نشست و کرسی علمی، 7 همایش علمی و 100 جلد مجله نقد و نظر داشته است.

وی تصریح کرد: امروز پژوهشکده فلسفه و کلام یعنی جامعیت علمی در برخی عرصه ها؛ مثلا در حوزه نفس و بدن علاوه بر مرجعیت علمی، از اولین ها هستیم و در این کلان پروژه بالغ بر 22 جلد کتاب به چاپ رسانده ایم و همچنین در حوزه فلسفه زبان و تاریخ کلام مرجعیت علمی پیدا کرده ایم.

علیپور بیان کرد: در حوزه چیستی فلسفه اسلامی و توانایی های آن ما غالب بر 8 جلد کتاب مرجع داریم و چند بار از دانشگاه تهران زنگ زدند که این کتاب چاپش تمام شده و ما برای تدریس در دانشگاه لازم داریم.

وی ابراز داشت: در آثار تخصصی و آکادمیک چنان مرجعیتی پیدا کردیم که الان برخی از اساتید زنگ می زنند که ما پول هم میدهیم و فقط شما آثار ما را در این پژوهشکده چاپ کنید.

رییس پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی گفت: در برگزاری همایشهای ملی و بین المللی پژوهشکده برند است و هر جا که همایشی برگزار می شود یا از ما دعوت می شود که شرکت کنیم و یا برای برگزاری آن مشاوره می گیرند.

وی تصریح کرد: ما فقط یازده نفر عضو هیأت علمی داریم و هر کدام از این اعضا برند هستند از قبیل حجت الاسلام والمسلمین سبحانی که در کلام یک برند است و در حوزه اخلاق پزشکی  آقای آل بویه برند است و همینطور اساتید دیگر ما برند هستند.

علیپور خاطرنشان کرد: در بحث اعتماد علمی انصافا در پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی ما هر استادی را که دعوت می کنیم با اقبال به پژوهشکده ما می آیند و آثار پژوهشی خود را به ما می دهند و ما حتی جلسات کوچکی که داریم اساتید بزرگی مانند حجتالاسلام والمسمین یزدان پناه و شاهرودی و عبودیت در آن حضور پیدا میکنند.

وی افزود: به نظر من پژوهشکده فلسفه و کلام در مأموریت هایش موفق بوده و اگر چه که با مطلوب فاصله دارد ولی در مجموع این پژوهشکده قدم های اساسی و مهمی برداشته است.

در ادامه این نشست حجت الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی «عضو هیأت علمی پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی» در رابطه با دانش کلام و بایسته های پژوهشی و نگاه به آینده دانش کلام ابراز داشت: دانش کلام به لحاظ  سطح موضوعات و عمق مسائل از مهمترین مسائلی است که بشر با آن در طول تاریخ درگیر بوده است.

وی افزود: مسائلی مربوط به حقیقت و سرنوشت انسان و رابطه انسان با خودش، خدا و هستی را ما می توانیم در همه فرهنگ ها و تمدن ها سراغ بگیریم و بشر در هیچ دوره تاریخی خالی از این پرسش ها نبوده و امروز هم نسبت به این پرسش ها بی تفاوت نیست و درگیر این نوع سؤالات است.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با بیان این که کلام زیر ساخت هویت انسان را می سازد و بصیرت انسان نسبت به خود و هستی را شکل می دهد، خاطرنشان کرد: در حوزه اسلامی هم از نخستین دانش هایی که در تمدن اسلامی پدید آمد و مورد بررسی و پیگیری قرار گرفت دانش کلام بود که در کنار فقه دو بال معرفتی را شکل می دادند.

وی با بیان این که در دوره معاصر دانش کلام در جهان اسلام با افت و خیز هایی همراه شده است، گفت: اندیشه و فرهنگ غرب وارد جهان اسلام شد و فرق مختلف اسلامی درگیر مسائلی شدند که آنها را از اولویت ها جدا کرد و یکی از پیامد های افت فکری و فرهنگی حوزه های علمیه، ضعف، رنجوری و ناتوانی دانش کلام بود که در گذشته تاریخی مهمترین سنگر اسلام در برابر هجمههای خارجی بود.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که امروز کلام و الهیات اسلامی و به خصوص الهیات شیعه در یک نقطه عطف تاریخی است، گفت: مدیریت میدان الهیات ما امروز وضعیت خوبی ندارد و سرمایه های بزرگی که در اختیار داریم میتواند ما را کمک کند تا آرایش میدان را تغییر دهیم.

وی با اشاره به رشته ها و گرایش های علم کلام و الهیات، گفت: ما با 4 رشته مختلف در کلام مواجه بودیم که عبارت از کلام توصیفی وتبیینی، کلام مقارن بین المذاهب، کلام مقارن بین الادیان و کلام جدید است و این 4 گرایش کلامی از قبل از تحولات جدید در جهان اسلام بوده و امروز هم وجود دارد.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: مبنا و سنت کلامی ما در قرن های گذشته از دو شاخه جدی برخوردار بوده که یکی کلام توصیفی تبیینی بوده که می خواسته معتقدات شیعی را به صورت روشن تبیین کند و به دیگران نمایش دهد.

وی افزود: حوزه دوم کلام بین المذاهب بوده که از آغاز پاگیری اندیشه شیعی به عنوان یک اقلیت در مقابل طوفان اندیشه اهل سنت بوده و بزرگان ما مجبور بودند که اندیشه هایی را نفی کنند و اندیشه هایی را اثبات کنند که از میان این اثبات و نفی کلام مقارن بین المذاهب شکل گرفته است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که در حوزه کلام تبیینی ما در طول یک قرن گذشته از ضعف جدی بر خوردار بودیم، گفت: ما امروز در حوزههای فکر شیعی نسبت به تبیین درون مایه های معرفتی خودمان متخصصان اندکی داریم و با تأسیس رشته کلام امامیه در حوزه و دانشگاه به تدریج شاهد نسلی هستیم که با این ادبیات آشنا می شوند.

وی با بیان این که در گذشته در حوزه کلام مقارن بین المذاهب اساس کار ما در مقابله با دیگر مذاهب بوده، اظهار داشت: وضعیتی که در طول دو قرن گذشته در حوزه علمیه ما اتفاق افتاده اسفبار است و خالی از نظریه پردازان بزرگ و انسان های توانمند است و ما به عنوان یک مکتب فکری که بیشتر از هر مکتبی دچار هجمههای خارجی هستیم نیازمند سنگر های دفاعی هستیم.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی کتاب الالهیات  آیت الله سبحانی را تنها اثر شاخص و عصاره اندیشه  گذشتگان دانست و افزود: در حوزه کلام بین المذاهب ما فقط در دو حوزه وهابیت و امامت تطبیقی کار کردیم و در بقیه حوزه ها دستمان خالی است و بی دفاع مانده ایم.

وی دلیل عقب ماندگی ما در کلام بین المذاهب را فضای پاستوریزه حوزه های علمیه شیعه بعد از انقلاب دانست و گفت: کلام بینالمذاهب در عرصه تقابل و درگیری رشد می کند و امروز طلبه ما احساس نمی کند که در یک میدان نبرد زندگی می کند و دشمن برای بنیادهای معارف ما نقشه می کشد.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به اصل اسلامی مدارا و وحدت اسلامی اظهار داشت: وحدت اسلامی به این معنا نیست که ما از نظر فکری و عقیدتی سخن خودمان را نگوییم و عیب اندیشه های رقیب را نگوییم و به شبهات پاسخ نگوییم.

وی حوزه سوم کلام را کلام بین الادیان دانست و اظهار داشت: آثار کلامی بین الادیانی در سابقه تاریخی ما زیاد نبوده و تکنگاریهایی صورت گرفته و نقدهایی بین ما و مسیحیان، یهودیان و برخی ادیان دیگر بوده ولی از بعد از صفویان علمای ما شروع به توضیح و تبیین اندیشه های اسلام و نقد اندیشه های رقیب کردند ولی در دو قرن گذشته ما در این زمینه ضعف پیدا کرده ایم.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با بیان این که دانشجویان ما امروزه مسیحیت و دیگر ادیان مانند هندو را بیشتر از مبانی تشیع می دانند، افزود: ما نیازمند کسانی هستیم که مبانی فکری ما را بدانند و بتوانند در حوزه کلام بین الادیان ورود کنند ولی متأسفانه تعاملات حوزه علمیه با ادیان دیگر منقطع است و تا زمانی که این ارتباط شکل نگیرد نمی توانیم از یک الهیات مدرن امروزی برخوردار باشیم.

وی حوزه چهارم کلام را کلام جدید عنوان کرد و گفت: در سال های گذشته یکی از نقطه قوت های ما ظهور و توسعه کلام جدید بود که افراد نابغه و مستعدی وارد این حوزه شدند.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: ما امروز کلام جدید را به عنوان یک رشته در حوزه علمیه در سطح سه و چهار داریم و در دانشگاه رشته فلسفه دین را داریم و آثار بسیار خوبی تولید شد؛ ما در دهه 70 و 80 با نهضت تولید علم در این حوزه مواجه بودیم ولی دو اتفاق کلام جدید ما را دچار ضعف کرد که یکی این که با سرکوب جریان روشنفکری در ایران که انتقالدهنده اندیشه های دیگران بود حس درگیری کاسته شد و دیگری این که محققان خوب ما وارد شاخه های فرعی این دانش مانند هرمنوتیک و فلسفه اخلاق شدند و اصل را فراموش کردند.

وی افزود: امروز حوزه ما کلام جدید دارد ولی محققان آن آشنا با زبان علمی و بین المللی نیستند و در دانشگاه هم دانشجویان با زبان آشنا هستند ولی مبانی اعتقادی شان ضعیف است و تبدیل به پل خروج نخبگان از اندیشه های دینی به سمت اندیشه های غیر دینی شده اند.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی با اشاره به دو شاخه جدید علم کلام که در ایران در حال شکل گیری است، گفت: یکی کلام مضاف است مانند کلام سیاسی و کلام اجتماعی و کسانی که معتقدند که علوم انسانی باید اسلامی شوند بدون کلام علم اسلامی نخواهیم داشت؛ و حوزه دوم کلام کاربردی است که به دنبال نگاه کاربردی به حوزه باورهای دینی است.

وی اظهار داشت: در کنار این 6 محور ما با حوزه های جانبی مواجهیم که یکی تاریخ کلام است زیرا امروز یکی از عرصه های بزرگ اندیشه ورزی نگاه تاریخی به علم است و حتی علوم اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده و 80 درصد آثار مراکز شیعه پژوهی دنیا کار کلامی و تاریخ کلامی است.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان این که ما در حوزه علمیه کسانی که آشنا با بنیادهای تاریخی کلام شیعه باشند محدود داریم، گفت: امروزه نقد مستشرقان نسبت به ما از نگاه تاریخ است و در این زمینه کارهایی شروع شده و آثاری تولید شده ولی هنوز 5 درصد راه را رفته ایم و اگر این روند ادامه پیدا کند حوزه علمیه قم در آینده باید خود را از طریق آثار غربی بشناسد و برای احیای تاریخ کلام نیاز به متدولوژی جدید داریم.

وی با اشاره به این که ما سه حوزه پشتیبانی داریم، افزود: اول ما نیازمند احیای میراث گذشته کلامی هستیم و خوشبختانه آثار خوبی احیا شده آثار مرحوم شرف الدین، بلاغی و کاشف الغطاء احیا شده و باید طرح احیای موضوعی آثار را که داشتیم به عنوان زیرساخت های تولید دانش ادامه دهیم.

حجت الاسلام والمسلمین سبحانی ادامه داد: حوزه دوم تهیه منابع مرجع در سه حوزه اصطلاح نامه، دانشنامه و فرهنگ نامه، و درسنامههای آموزشی در حوزه کلام است که ما در این زمینه فقر جدی داریم و باید آثار موجود بازنگری شوند و با زبان های زنده دنیا ترجمه شوند.

وی با بیان این که در نگاه کلان به دانش کلام ما وضعیت مناسبی نداریم، خاطرنشان کرد: در نگاه خرد ما با نقطه های مثبت و امیدوار کننده ای مواجهیم و تلاش های خوبی شده و اگر نسبت به گذشته بسنجیم، بعد از انقلاب نهضت علمی در کلام ما اتفاق افتاد و نسبت به آینده هنوز راه بلندی داریم.

عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تصریح کرد: آینده کلام شیعی یک آینده متفاوت خواهد بود و نسل جوان متوجه خواهد شد که تا زیر ساخت ها را احیا نکند به نتیجه نخواهد رسید.