بدین منظور در گام نخست و در ضمن بخش کلیات، ابتدا مهم‌ترین انحای مواجهه فیلسوفان در رویارویی با مسئلۀ نسبت مسئولیت اخلاقی و ضرورت علّی ازمنظر فیلسوفان غربی و متفکران مسلمان به دقت تبیین و سپس گونه‌شناسی اصطلاح مسئولیت اخلاقی و روابط مختلف محتمل میان این گونه‌ها کاملاً تشریح می‌گردد. در ادامه مفهوم مسئولیت منقّح شده و از تعریف مختار دفاع می‌شود.
فصل اول کتاب، شرایط و لوازم مسئولیت اخلاقی و بخصوص عنصر «اختیار و آزادی» را مطرح و آن گاه قلمرو این مسئولیت را در فعل‌ها و ترک فعل‌ها و نیز افعال مستقیم و غیرمستقیم و در‌نهایت افعال ناظر به زمان پیش‌رو (آینده‌نگر) و کنش‌های معطوف به گذشته(گذشته‌نگر) انسان دنبال می‌کند. آن‌چنان‌که خواهیم دید گستره مسئولیت اخلاقی انسان از احساسات، عواطف و نیّات پنهان آدمی تا مواجهه او با حضرت حقّ را شامل می‌گردد و ذیل اصل بندگی و عبودیّت، زمینه کمال و تقرّب بنده را فراهم می‌آورد.
فصل دوم، گونه‌های مختلف استدلال‌های مستقیم و غیرمستقیمی را که در پی معمای دوحدّی ویلیام جیمز درصدد نفی مسئولیت اخلاق برآمده‌اند تبیین می‌نماید. مطابق استدلال مشهور جیمز اگر تعین‌گرایی علّی حاکم باشد، عامل فاقد دسترسی حقیقی به امکان بدیل خواهد بود و در صورتی که ضرورت علّی کاذب باشد، انتخاب‌ها و اعمال شخص به معنای لازم برون‌داد او نبوده و نسبت «مسئولیت ـ مبنا» از بین می‌رود. در ادامه استدلال مستقیم ون‌اینوگن با ارائۀ مثال‌هایی ارزیابی می‌شود و پس از آن استدلال شبه‌مستقیم مهار تبیین و بررسی می‌گردد. این سنخ از استدلال معطوف به مسئولیت اخلاقی عامل‌هایی است که به‌گونه‌ای نامتعارف و پنهانی تحت‌تأثیر دخل و تصرف‌های بیرونی‌ای قرار می‌گیرند که هم تمام شرایط کافی برای ساختار سازگارگروانه کنشگرمحور[1] برآورده شود و هم ظاهراً این مهار هم‌تراز و همانند ضرورت علّی حاکم بر کنش‌های عامل باشد.
اما فصل سوم به استدلال و نمونه‌های زیبا و ماندگار فرانکفورت می‌پردازد. استدلالی که به مانند نقد گتیه بر تبیین سنّتی معرفت، جایگاه بی بدیلی در مباحث مربوط به ارادة آزاد و مسئولیت اخلاقی یافته و خواه‌ناخواه غالب مباحث این حوزه را به خود اختصاص داده است. فرانکفورت می‌کوشد تا «اصل امکان‌های بدیل» (PAP) یا «اصل سرزنش اجتناب‌پذیر» (PAB) را نقص و نشان دهد که ممکن است شرایطی وجود داشته باشد که به هیچ وجه موجب نشود که شخص، عملی را انجام دهد و با این حال، این شرایط و مقتضیات اجتناب از انجام آن عمل را برای او ناممکن سازد (FP)؛ به بیان دیگر به گمان فرانکفورت کاملاً محتمل است که عامل بی‌آنکه به امکان بدیلی دسترسی داشته باشد، فعل را با آزادی مقتضی مسئولیت اخلاقی انجام داده باشد. در ادامه فصل نیز مهم‌ترین پاسخ‌های مدافعان اصل سنتی PAP یعنی دفاع مبتنی بر کورسوی آزادی[2] و دفاع دوحدّی[3] مورد بررسی قرار میگیرد. در انتها نیز به ارزیابی و نقد اصل امکان‌های بدیل و نگرش فیلسوفان مسلمان پرداخته و راه‌حلی در برابر این اشکالات و بن‌بست‌ها پیشنهاد می‌گردد.
فصل بعد عهده‌دار تبیین و بررسی نسبت میان تقدیرگرایی الهیاتی برآمده از علم پیشین و خطاناپذیر الهی با ارادۀ آزاد و مسئولیت عامل‌های اخلاقی است. بدین منظور استدلال دقیق زاگزبسکی بیان شده و انسجام و استحکام پاسخ‌هایی که در طول تاریخ نسبت به مقدمه‌های این برهان ارائه شده، ارزیابی می‌گردد. در انتها نیز جمع‌بندی مجملی از مباحث پیشین و نتیجه حاصل از این فصول ارائه خواهد شد.